Class 12 Instructional Pedagogy Unit 3: Types and Levels of Classroom Questioning कक्षामा सोधिने प्रश्नका तह र प्रकारहरु

 

कक्षामा सोधिने प्रश्नका प्रकारहरु

Types of Classroom Questioning 

Click for Video: https://www.youtube.com/watch?v=CZJpGdRqBio

 

कक्षामा सोधिने प्रश्नका प्रकारहरू शिक्षणको उद्देश्य, विषयको प्रकृति, र विद्यार्थीहरूको संलग्नतालाई ध्यानमा राखेर छनोट गरिन्छ। यी प्रश्नहरू विद्यार्थीको ज्ञान, समझ, विश्लेषणात्मक क्षमताहरू, र सृजनात्मकतालाई जाँच्नका लागि महत्त्वपूर्ण उपकरण हुन्। प्रभावकारी प्रश्नहरूले विद्यार्थीलाई सोच्न, विचार आदानप्रदान गर्न, र विषयवस्तुप्रति गहिरो रुचि र समझ विकास गर्न मद्दत गर्छ। प्रश्नहरूको छनोटले कक्षाको वातावरणलाई सक्रिय र सहभागी बनाउन, विद्यार्थीको आलोचनात्मक सोच र समस्यासामाधान क्षमताहरूलाई प्रोत्साहित गर्न, र समग्रमा सिकाइको गुणस्तर सुधार्न महत्वपूर्ण भूमिका खेल्छ। कक्षामा सोधिने प्रश्नका प्रकारहरु निम्न रहेका छन्:

क)       बन्द प्रश्न: बन्द प्रश्नहरूमा सटीक उत्तर आवश्यक हुन्छ, जसमा उत्तर एउटा मात्र हुन्छ । यी प्रश्नहरू मुख्य रूपमा तथ्य पुष्टि गर्न वा चाँडो उत्तर पाउन उपयोगी हुन्छन्। जस्तै: तिम्रो नाम के हो?

ख)       सीमित प्रश्न: यस्ता प्रश्नले सिमित उत्तर खोजेको हुन्छ । जस्तै: पानीका दुइ ओटा महत्वहरु लेख्नुहोस् । 

ग)        विस्तृत प्रश्न: विस्तृत प्रश्नहरूमा भने विद्यार्थीले स्वतन्त्ररुपले आ-आफ्नो विचारको आधारमा फरक फरक उत्तर दिने गर्छन। जस्तै: दैनिक पाठ योजना र एकाइ योजना बिचको भिन्नतालाइ लेख्नुहोस् । 

घ)        खुला प्रश्न: खुला प्रश्नहरूमा विद्यार्थीले आफ्ना विचार, दृष्टिकोण, र सृजनात्मकता प्रस्तुत गर्न सक्छन्, किनकि यी प्रश्नहरूमा कुनै निश्चित उत्तर हुँदैन। जस्तै: वार्षिक कार्यतालिका र वार्षिक कार्ययोजना बीचको सम्बन्धलाइ देखाउनुहोस।

कक्षामा सोधिने प्रश्नका तह

Level of Classroom Questioning  

 Click for Video: https://www.youtube.com/watch?v=OOy3m02uEaE

कक्षामा सोधिने प्रश्नका विभिन्न तहहरू जस्तै ज्ञान तह, बोध तह, प्रयोग तह, विश्लेषण तह, संश्लेषण तह, र मूल्यांकन तहले विद्यार्थीहरूको संज्ञानात्मक क्षमताको विकासका लागि महत्वपूर्ण भूमिका खेल्छन्। यी तहहरूले विद्यार्थीहरूको सोचाइ र बुझाइलाई क्रमिक रूपमा गहिरो बनाउँदै, उनीहरूलाई आधारभूत तथ्यहरू स्मरण गर्न (ज्ञान तह), अवधारणाहरू बुझ्न (बोध तह), सिकाइको वास्तविक जीवनमा प्रयोग गर्न (प्रयोग तह), विचारहरूको विश्लेषण गर्न (विश्लेषण तह), नयाँ विचारहरूको सिर्जना गर्न (संश्लेषण तह), र अन्ततः निर्णय क्षमता तथा मूल्यांकन गर्न (मूल्यांकन तह) मद्दत गर्छन्।

यस प्रकारका प्रश्नहरूको प्रयोगले कक्षामा विद्यार्थीहरूको सक्रिय सहभागिता बढाउँछ, उनीहरूको सृजनशीलता, आलोचनात्मक सोच, र समस्या समाधान क्षमतालाई प्रवर्द्धन गर्दछ, जसले समग्र शिक्षण प्रक्रियालाई अझ प्रभावकारी बनाउँछ। कक्षामा सोधिने प्रश्नका विभिन्न तहहरू निम्न रहेका छन्:

क)    ज्ञान तह: ज्ञान तहमा विद्यार्थीहरूलाई तथ्य, तिथिहरू, र जानकारी सम्झन वा पुनः स्मरण गर्न प्रेरित गरिन्छ। यस तहका प्रश्नहरूले आधारभूत जानकारी र तथ्यहरूको सम्झना गराउँछ। जस्तै: नेपालको राष्ट्रिय गानको रचयिता को हुन्?

ख)    बोध तह: बोध तहमा विद्यार्थीहरूले अवधारणाहरूलाई बुझ्न र व्याख्या गर्न सिक्छन्। यस तहले विद्यार्थीहरूको गहिरो बुझाइलाई प्रोत्साहित गर्छ। जस्तै : प्रकृतिको संरक्षण किन महत्त्वपूर्ण छ?

ग)        प्रयोग तह: प्रयोग तहमा विद्यार्थीहरूलाई सिकेको जानकारीलाई नयाँ परिस्थिति वा समस्यामा प्रयोग गर्न प्रेरित गरिन्छ। यस तहले सिकाइको व्यावहारिक प्रयोगलाई मद्दत गर्छ। जस्तै: तपाईंले गणितमा सिकेको सूत्रलाई यस समस्यामा कसरी प्रयोग गर्न सकिन्छ?

घ)    विश्लेषण तह: विश्लेषण तहमा विद्यार्थीहरूले विचारहरूलाई भागमा विभाजन गरेर तिनीहरूको सम्बन्ध वा अन्तरक्रिया बुझ्न प्रयास गर्छन्। यसले गहिरो विश्लेषण र समालोचना क्षमता विकास गर्न मद्दत गर्छ।जस्तै: कसरी लोकतन्त्र र मानव अधिकार आपसमा सम्बन्धित छन्?

ङ)     संश्लेषण तह: संश्लेषण तहमा विद्यार्थीहरूले विभिन्न स्रोतबाट विचारहरूलाई समाहित गरेर नयाँ अवधारणा वा समाधान सिर्जना गर्छन्। यसले सिर्जनशील सोच र नवीनता उत्पन्न गर्न मद्दत गर्छ। जस्तै: तपाईंले अध्ययन गरेका स्रोतहरूको आधारमा कसरी एक नयाँ वातावरण संरक्षण योजना तयार गर्न सकिन्छ?

च)     मूल्यांकन तह: मूल्यांकन तहमा विद्यार्थीहरूले विचार, समाधान, वा निष्कर्षहरूको समीक्षात्मक मूल्यांकन गर्छन्। यसले आलोचनात्मक सोच र निर्णय क्षमता विकास गर्न मद्दत गर्छ। जस्तै: तपाईंको विचारमा, यो नीति प्रभावकारी छ कि छैन? त्यसको कारण के हो?

*** 

 Click for Next Lesson: https://limbuchandrabahadur.blogspot.com/2025/07/class-12-instructional-pedagogy-unit-3_96.html