Class 12 Instructional Pedagogy Unit 2: Classification of Instructional Objectives: Psychomotor Domain मनोक्रियात्मक क्षेत्र

 

ग. मनोक्रियात्मक क्षेत्र (Psychomotor Domain): बेंजामिन ब्लूम अनुसार मनोक्रियात्मक क्षेत्र भनेको शारीरिक चलखेल, समन्वय, र मोटर-सीपहरू विकास गर्नेसम्बन्धी क्षेत्र हो। यसले शारीरिक गतिविधिहरू, सीपहरू, र तालिमलाई समेट्छ, जसले विद्यार्थीहरूको शारीरिक दक्षता र समन्वय क्षमतामा सुधार गर्छ। ब्लूमको मनोक्रियात्मक क्षेत्रले विद्यार्थीहरूलाई नयाँ सीप सिक्न, अभ्यास गर्न, र शारीरिक क्रियाकलापहरूमा निपुणता हासिल गर्न मार्गदर्शन गर्दछ। यस भित्र निम्न स्तरहरु पर्दछन:

 

Click for Video: https://www.youtube.com/watch?v=ba_N-08VfQg

 

अ) प्रत्यक्षीकरण (Perception): प्रत्यक्षीकरण स्तरमा विद्यार्थीहरूले इन्द्रियहरू मार्फत वातावरणीय संकेतहरूको पहिचान र विश्लेषण गर्छन्। उनीहरूले दृष्टि, श्रवण, स्पर्श, गन्ध, र स्वादलाई प्रयोग गरी वस्तुहरू र घटनाहरूको जानकारी प्राप्त गर्छन्। यो स्तरले विद्यार्थीहरूको इन्द्रियसम्बन्धी संवेदनशीलता र प्रतिक्रियात्मक क्षमतामा सुधार ल्याउँछ। उद्देश्य निर्माण गर्दा प्रयोग हुने क्रियापदहरू निम्न छन् : पहिचान गर्नु, अवलोकन गर्नु, परख गर्नु, मूल्याङ्कन गर्नु, निरीक्षण गर्नु

उदाहरण: यस पाठको अन्त्यमा विद्यार्थीहरूले विभिन्न ध्वनिहरूको पहिचान गर्न सक्नेछन्।

आ) तयारी (Readiness): तयारी स्तरमा विद्यार्थीहरूले मानसिक, शारीरिक, र भावनात्मक रूपमा कार्यको लागि तयार हुन्छन्। उनीहरूले कार्यको लागि आवश्यक तयारी र पूर्वानुमान गर्छन्। यो स्तरले विद्यार्थीहरूको कार्यको लागि सकारात्मक दृष्टिकोण र तत्परतामा सुधार ल्याउँछ। उद्देश्य निर्माण गर्दा प्रयोग हुने क्रियापदहरू निम्न छन् : तयारी गर्नु, सुसज्जित हुनु, व्यवस्थित गर्नु, समायोजन गर्नु, परिचालन गर्नु

उदाहरण: यस पाठको अन्त्यमा विद्यार्थीहरूले खेलकुदको अभ्यासको लागि तयारी गर्न सक्नेछन्।

इ)   निर्देशित प्रतिक्रिया (Guided Response): निर्देशित प्रतिक्रिया स्तरमा विद्यार्थीहरूले निर्देशन वा देखेका कुराको आधारमा कार्य गर्छन्। उनीहरूले अभ्यास र पुनःस्मरणको माध्यमबाट सीपको प्रारम्भिक चरणमा रहेको प्रदर्शन गर्छन्। यो स्तरले विद्यार्थीहरूको नयाँ सीप सिकाइको सुरुवातमा सहयोग पुर्याउँछ। उद्देश्य निर्माण गर्दा प्रयोग हुने क्रियापदहरू निम्न छन् : अनुसरण गर्नु, प्रदर्शन गर्नु, अभ्यास गर्नु, आज्ञापालन गर्नु, दोहोर्याउनु

उदाहरण:यस पाठको अन्त्यमा विद्यार्थीहरूले शिक्षकको निर्देशन अनुसार पियानो बजाउन सक्नेछन्।

ई)   यान्त्रिकरण (Mechanism): यान्त्रिकरण स्तरमा विद्यार्थीहरूले सीपलाई स्वतःस्फूर्त र दक्षताका साथ प्रदर्शन गर्छन्। उनीहरूले अभ्यास र प्रशिक्षणको माध्यमबाट स्थिर र विश्वसनीय प्रदर्शन गर्छन्। यो स्तरले विद्यार्थीहरूको शारीरिक र मानसिक समन्वयको सुधारमा योगदान पुर्याउँछ। यस स्तरको उद्देश्य निर्माण गर्दा प्रयोग हुने क्रियापदहरू निम्न छन् : सञ्चालन गर्नु, प्रदर्शन गर्नु, कार्यान्वयन गर्नु, अभ्यास गर्नु, सञ्चालन गर्नु

उदाहरण: यस पाठको अन्त्यमा विद्यार्थीहरूले बाइसाइकल चलाउन सक्नेछन्।

उ)   जटिल कार्यको प्रतिक्रिया (Response of Complex Activity): जटिल कार्यको प्रतिक्रिया स्तरमा विद्यार्थीहरूले जटिल र धेरै सीपहरू समावेश गर्ने कार्यहरू सहजताका साथ प्रदर्शन गर्छन्। उनीहरूले गतिविधिहरूलाई सुसंगठित र दक्षताका साथ पूरा गर्छन्। यो स्तरले विद्यार्थीहरूको शारीरिक क्षमताहरूलाई उच्च स्तरमा पु¥याउँछ। उद्देश्य निर्माण गर्दा प्रयोग हुने क्रियापदहरू: समन्वय गर्नु, व्यवस्थापन गर्नु, प्रदर्शन गर्नु, संयोजन गर्नु, सञ्चालन गर्नु

उदाहरण: यस पाठको अन्त्यमा विद्यार्थीहरूले योगका जटिल आसनहरू प्रदर्शन गर्न सक्नेछन्।

ऊ)  अनुकूलता (Adaptation): अनुकूलता स्तरमा विद्यार्थीहरूले सिकेका सीपहरूलाई नयाँ परिस्थिति वा आवश्यकताअनुसार अनुकूलित गर्छन्। उनीहरूले नयाँ समस्याहरू समाधान गर्न र परिवर्तनशील आवश्यकताहरू पूरा गर्न सीपहरू समायोजन गर्छन्। यो स्तरले विद्यार्थीहरूको लचिलोपन र नवोन्मेष क्षमतामा सुधार ल्याउँछ। उद्देश्य निर्माण गर्दा प्रयोग हुने क्रियापदहरू निम्न छन : अनुकूलित गर्नु, समायोजन गर्नु, संशोधन गर्नु, परिष्कृत गर्नु, परिवर्तन गर्नु

उदाहरण: यस पाठको अन्त्यमा विद्यार्थीहरूले विभिन्न प्रकारका माटोमा बिरुवा रोप्न सक्नेछन्।

ऋ)   मौलिकता (Originality): मौलिकता स्तरमा विद्यार्थीहरूले नयाँ र मौलिक क्रियाकलापहरू सिर्जना गर्छन्। उनीहरूले आफ्नो सीप र ज्ञानलाई प्रयोग गरी नयाँ विधिहरू, समाधानहरू, वा रचनाहरू निर्माण गर्छन्। यो स्तरले विद्यार्थीहरूको रचनात्मकता र नवोन्मेष क्षमताको उच्चतम विकासमा योगदान पुर्याउँछ। उद्देश्य निर्माण गर्दा प्रयोग हुने क्रियापदहरू निम्न छन् : सिर्जना गर्नु, निर्माण गर्नु, डिजाइन गर्नु, आविष्कार गर्नु, उत्पादन गर्नु

उदाहरण: यस पाठको अन्त्यमा विद्यार्थीहरूले आफ्नै गीत सिर्जना गर्न सक्नेछन्।

***

Click for Next Lesson: https://limbuchandrabahadur.blogspot.com/2025/07/class-12-instructional-pedagogy-unit-2_80.html