Class 12 Instructional Pedagogy Unit 2: Instructional Plan Differences between Educational and Instructional Plan शैक्षणिक योजना

 

शैक्षणिक योजनाको अर्थ Meaning of Instructional Plan 

Video: https://www.youtube.com/watch?v=Il4jpEe-_dU 

 

बिद्यार्थीमा ज्ञान, सिप र अभिबृतिको विकास गर्न सिकारु र वातावरण बीच हुने अन्तरक्रियात्मक प्रक्रिया लाइ शिक्षण भनिन्छ। उक्त शिक्षण कार्यको लागि बनाइएको पूर्वतयारी सहितको ढांचा लाइ शैक्षणिक योजना भनिन्छ। शैक्षणिक योजना भनेको विद्यार्थीहरूको सिकाइ लक्ष्यहरू हासिल गर्नका लागि शिक्षण-शिक्षण प्रक्रियामा आवश्यक निर्देशन, स्रोत, सामग्री, र क्रियाकलापहरूको संगठित र सुव्यवस्थित कार्य योजना हो। यसले शिक्षण-शिक्षण प्रक्रियालाई प्रभावकारी, लक्षित, र व्यवस्थित बनाउँछ। शैक्षणिक योजनाले शिक्षकहरूलाई शिक्षण कार्यमा मार्गदर्शन प्रदान गर्दछ र विद्यार्थीहरूको प्रगतिको मूल्याङ्कनमा सहयोग पुर्याउँछ।

एक शैशिक सत्रभित्र सम्पूर्ण क्रियाकलापहरुलाई त्रैमाशिक, मासिक एवम् दैनिक रुपमा विभाजन गरि विद्यार्थीहरुको शैशिक उपलब्धि हासिल गर्नका लागि नियमित रुपमा विधालयभित्र वा बाहिर सन्चालन गरिने प्रस्तावित कार्यक्रमलाई शैक्षणिक योजना भनिन्छ । यस योजनाभित्र वार्षिक कार्यतालिका, वार्षिक कार्ययोजना, एकाइ योजना, दैनिक पाठ योजना र दैनिक कार्यतालिका पर्दछन । शैक्षणिक योजनालाइ विभिन्न मनोबैज्ञानिकहरुले विभिन्न तरिकाले परिभाषित गरेकाछन् । केहीलाई तल देखाइएकोछ:

क) शैक्षणिक योजना भनेको शिक्षण-शिक्षण प्रक्रियामा विद्यार्थीहरूको सिकाइलाई लक्ष्यित गर्न र व्यवस्थित बनाउन तयार गरिएको निर्देशात्मक योजना हो।                                            - राल्फ टायलर (Ralph Tyler)

ख) शैक्षणिक योजना भनेको शिक्षण-शिक्षण प्रक्रियामा प्राप्त गर्नुपर्ने उद्देश्यहरू, विधिहरू, सामग्रीहरू, र मूल्याङ्कन प्रक्रियाहरूको विस्तृत योजना हो।

                                                        - बेंजामिन ब्लूम (Benjamin Bloom)

ग)  शैक्षणिक योजना भनेको शिक्षण-शिक्षण प्रक्रियाको व्यवस्थापन र मार्गदर्शनका लागि तयार गरिएको योजना हो, जसले शिक्षणको लक्ष्य, सामग्री, विधि, र मूल्याङ्कनलाई स्पष्ट पार्छ।    -  हिल्डा तबा (Hilda Taba)

शैक्षणिक योजना भनेको शिक्षकहरूलाई शिक्षण-शिक्षण कार्यमा मार्गदर्शन गर्ने एक दस्तावेज हो, जसले शिक्षणको लक्ष्य, विधि, सामग्री, र मूल्याङ्कन प्रक्रियालाई स्पष्ट रूपमा प्रस्तुत गर्दछ। शैक्षणिक योजना भनेको शिक्षण-शिक्षण प्रक्रियामा आवश्यक स्रोत, सामग्री, र समयको व्यवस्थापन गर्ने प्रक्रिया हो, जसले शिक्षकहरूलाई शिक्षण कार्यमा सहयोग पुर्याउँछ र विद्यार्थीहरूको सिकाइमा सुधार ल्याउँछ।

शैशिक योजना र  शैक्षणिक योजनाबीच फरक

Differences between Educational and Instructional Plan

शैक्षिक योजना भनेको विद्यालय वा संस्थाको समग्र शैक्षिक प्रणालीलाई दीर्घकालीन दृष्टिकोणबाट सुधार्ने योजनाको समूह हो, जसमा संस्थागत विकास, पाठ्यक्रम सुधार, शिक्षकहरूको तालिम, र नीतिगत सुधार समावेश हुन्छ। यसको उद्देश्य दीर्घकालीन शैक्षिक गुणस्तर र प्रभावकारिता सुधार गर्नु हो। यसको विपरीत, शैक्षणिक योजना भनेको शिक्षकले विशेष शिक्षण-शिक्षण प्रक्रियालाई व्यवस्थित गर्न तयार गर्ने निर्देशात्मक योजना हो, जसमा वार्षिक, साप्ताहिक, वा दैनिक शिक्षण क्रियाकलाप, पाठ्यक्रम सामग्री, शिक्षण विधि, र मूल्याङ्कन प्रक्रिया समावेश हुन्छ। यसले अल्पकालीन लक्ष्यहरू हासिल गर्न मद्दत पुर्याउँछ। यसरी, शैक्षिक योजना संस्थागत विकासलाई ध्यानमा राख्छ भने शैक्षणिक योजना विशेष शिक्षण गतिविधिहरूको व्यवस्थापनमा केन्द्रित हुन्छ। यसरीनै यी दुई बीच भएको फरकलाई निम्न तरिकाले देखाउन सकिन्छ:

शैशिक योजना	शैक्षणिक योजना
समग्र शिक्षा क्षेत्रको लागि तयार गरिएको योजना	शिक्षणलाइ प्रभावकारी बनाउनको लागि तयार गरिएको योजना
ब्यापक क्षेत्र	सिमित क्षेत्र
निर्धारित क्षेत्रको प्रतिनिधित्व	कक्षाकोठाको प्रतिनिधित्व
दिर्घकालिन योजना	अल्पकालीन योजना
रास्ट्रिय उद्धेश्य	पढाइने विषयवस्तुसगको उद्धेश्य
जनशक्ति उत्पादनको लक्ष्य	जनशक्ति उत्पादनको लागि कार्यक्रम

 

 *** 

Click for Next Lesson: https://limbuchandrabahadur.blogspot.com/2025/07/class-12-instructional-pedagogy-unit-2_24.html