Class 12 Instructional Pedagogy Unit 2: Classification of Instructional Objectives: Affective Domain शैक्षणिक उद्धेश्यको वर्गीकरण: प्रभावी क्षेत्र

 

ख.) प्रभावी क्षेत्र वा भावनात्मक क्षेत्र (Affective Domain): प्रभावी क्षेत्र भनेको भावना, दृष्टिकोण, मूल्य, रुचि, र भावनात्मक प्रतिक्रियाहरूको विकाससम्बन्धी क्षेत्र हो। यसले व्यक्तिको भावनात्मक र सामाजिक विकासलाई समेट्छ, जसले उनीहरूको सोच, व्यवहार, र अन्तर्क्रिया गर्ने तरिकालाई प्रभाव पार्छ। प्रभावी क्षेत्रले विद्यार्थीहरूको भावनात्मक संलग्नता, प्रेरणा, र मूल्यांकन क्षमतामा सुधार ल्याउन मद्दत पुर्याउँछ। यो क्षेत्रलाई पाँच मुख्य स्तरहरूमा विभाजन गरिएको छ: 

  Click for Video: https://www.youtube.com/watch?v=LN7rBvGxS10

अ) प्राप्ति (Achieving): यो स्तरले जानकारी, विचार, वा घटनालाई ग्रहण गर्ने प्रारम्भिक क्षमता समेट्छ। विद्यार्थीहरूले ध्यान दिन्छन्, सुन्छन्, र अनुभवहरू प्रति संवेदनशील हुन्छन्। यो स्तरले सिकाइ प्रक्रियामा विद्यार्थीहरूको संलग्नता सुरुवात गर्छ। यस स्तरको उद्धेश्य निर्माण गर्दा प्रयोग गरिने क्रियापदहरु निम्न छन: ध्यान दिनु, सुन्नु, अवलोकन गर्नु, पाउनु, स्वीकार गर्नु ।

उदाहरण:  यस पाठको अन्त्यमा विद्यार्थीले विज्ञान कक्षामा शिक्षकले दिएको निर्देशनलाई ध्यान दिनु पर्छ।

आ)    प्रतिक्रिया (Response): यस स्तरमा विद्यार्थीहरूले प्राप्त जानकारी वा घटनामा प्रतिक्रिया दिन्छन् र सक्रिय संलग्नता देखाउँछन्। उनीहरूले प्रश्न सोध्छन्, विचार आदान-प्रदान गर्छन्, र सहभागिता जनाउँछन्। यो स्तरले विद्यार्थीहरूको उत्साह र संलग्नतालाई बढाउँछ। यस स्तरको उद्धेश्य निर्माण गर्दा प्रयोग गरिने क्रियापदहरु निम्न छन: प्रतिक्रिया दिनु, सहभागी हुनु, छलफल गर्नु, प्रतिवेदन गर्नु, प्रदर्शन गर्नु

उदाहरण: यस पाठको अन्त्यमा विद्यार्थीले अंग्रेजी कक्षामा शिक्षकको प्रश्नको उत्तर दिन सक्नेछन्।

इ)   मूल्यांकन (Evaluation): मूल्यांकन स्तरमा विद्यार्थीहरूले जानकारी वा घटनाको महत्त्व बुझ्छन् र यसलाई स्वीकृत वा अस्वीकृत गर्छन्। उनीहरूले कुनै विचार, विश्वास, वा गतिविधिलाई मूल्यवान ठान्छन्। यो स्तरले विद्यार्थीहरूको मूल्य प्रणालीको विकासमा मद्दत पुर्याउँछ। यस स्तरको उद्धेश्य निर्माण गर्दा प्रयोग गरिने क्रियापदहरु निम्न छन:  मूल्याङ्कन गर्नु, समर्थन गर्नु, प्राथमिकता दिनु, सराहना गर्नु, छनोट गर्नु

उदाहरण: यस पाठको अन्त्यमा विद्यार्थीले इमानदारीको महत्त्वलाई मूल्याङ्कन गर्न सक्नेछन्।

ई)   संगठन (Organization): संगठन स्तरमा विद्यार्थीहरूले विभिन्न मूल्य र दृष्टिकोणलाई तुलना गर्छन् र नयाँ मूल्य प्रणालीको निर्माण गर्छन्। उनीहरूले प्राथमिकताहरू सेट गर्छन् र मूल्यहरूलाई संगठित गर्छन्। यो स्तरले विद्यार्थीहरूको सोचाइको संरचना र संगठनलाई सुधार्छ। यस स्तरको उद्धेश्य निर्माण गर्दा प्रयोग गरिने क्रियापदहरु निम्न छन: संगठित गर्नु, समायोजन गर्नु, तुलना गर्नु, व्यवस्थापन गर्नु, योजनाबद्ध गर्नु

उदाहरण: यस पाठको अन्त्यमा विद्यार्थीले व्यक्तिगत र शैक्षिक प्राथमिकताहरूलाई संगठित गर्न सक्नेछन्।

उ)   चरित्रधारण (Characterization): चरित्रधारण स्तरमा विद्यार्थीहरूले नयाँ मूल्य र दृष्टिकोणलाई आफ्नो जीवनशैली र व्यवहारमा स्थायी रूपमा समाहित गर्छन्। उनीहरूको व्यवहार र निर्णयमा यी मूल्यहरू प्रकट हुन्छन्। यो स्तरले विद्यार्थीहरूको स्थायी व्यक्तित्व विकासमा योगदान पुर्याउँछ। यस स्तरको उद्धेश्य निर्माण गर्दा प्रयोग गरिने क्रियापदहरु निम्न छन: प्रदर्शन गर्नु, अभ्यास गर्नु, पालना गर्नु, प्रदर्शन गर्नु, आत्मसात गर्नु

उदाहरण: यस पाठको अन्त्यमा विद्यार्थीले नियमित रूपमा सामाजिक सेवामा संलग्न भएर आफ्नो जिम्मेवारीलाई आत्मसात गर्नेछन्।

***

Click for Next Lesson: https://limbuchandrabahadur.blogspot.com/2025/07/class-12-instructional-pedagogy-unit-2_7.html