Class 12 Instructional Pedagogy Unit 3: Making Classroom Inclusive कक्षाकोठा समावेशी

 

कक्षाकोठा समावेशी

Making Classroom Inclusive 

Click for Video: https://www.youtube.com/watch?v=K-AWPB8adE4

समावेशी शिक्षा: समावेशी शिक्षा भनेको हरेक विद्यार्थीको व्यक्तिगत भिन्नतालाई स्वीकार्दै, तिनीहरूको उमेर, रुचि, क्षमता, धर्म, भाषा, संस्कृति, जात, लिंग, वर्ग, अपांगता, अवसरबाट वञ्चित, बौद्धिक वा शारीरिक रूपमा कमजोर, सडक बालबालिका, बालश्रमिक, र भौगोलिक रूपमा टाढा रहेका सबैलाई समान अवसर प्रदान गर्ने शिक्षा प्रणाली हो। यसले विद्यार्थीहरूको विविध आवश्यकतालाई सम्बोधन गर्दै, तिनीहरूको सिकाइ प्रक्रियामा सहूलियत पुर्‍याउँछ र शिक्षा प्राप्त गर्नका लागि सबैलाई उपयुक्त वातावरण प्रदान गर्दछ। समावेशी शिक्षाले कुनै पनि विद्यार्थीलाई विभेद नगरी समान पहुँच, स्रोत र सेवा उपलब्ध गराएर, सबैलाई शिक्षामा समावेश गरी, उनीहरूको सम्पूर्ण व्यक्तित्व विकास गर्नमा मद्दत गर्दछ।

कक्षाकोठा समावेशी: समावेशी कक्षाकोठा भनेको व्यक्तिगत विविधतालाई सम्मान गर्दै सबै विद्यार्थीहरूको आवश्यकता अनुसार सिकाइको वातावरण प्रदान गर्ने कक्षाकोठा हो। यसमा विद्यार्थीहरूको क्षमता, रुचि, भाषा, संस्कृति, र शारीरिक वा मानसिक अवस्थालाई सम्बोधन गर्दै शिक्षण-सिकाइ प्रक्रियामा लचकता अपनाइन्छ। बालमैत्री वातावरण सिर्जना गरेर, सबै विद्यार्थीहरूलाई सुरक्षित, सहयोगी, र सहज अनुभूति गराइन्छ। शिक्षकले यस कक्षाकोठामा मार्गदर्शक, सहयोगी, र प्रोत्साहनकर्ता भूमिका निर्वाह गर्छन्, जसले विद्यार्थीहरूलाई सिकाइमा सक्रिय सहभागिता जनाउन प्रेरित गर्छ। साथै, सरोकारवालाबीच बलियो सम्बन्ध निर्माण गरी, विद्यार्थीहरूको सर्वाङ्गीण विकासका लागि आवश्यक स्रोत, समर्थन, र अवसरहरू उपलब्ध गराइन्छ।

समावेशी कक्षा बनाउने कलालाई निम्नानुसार उल्लेख गरिएको छ:

अ)  व्यक्तिगत विविधताको सम्बोधन: समावेशी कक्षामा प्रत्येक विद्यार्थीको व्यक्तिगत विविधतालाई सम्मान गरिन्छ, चाहे त्यो सांस्कृतिक, भाषिक, शारीरिक, वा मानसिक होस्। शिक्षकले विद्यार्थीहरूको भिन्न आवश्यकता र क्षमताहरूलाई ध्यानमा राखेर शिक्षण विधि र सामग्री तयार गर्छन्। यसले सबै विद्यार्थीहरूलाई सिकाइमा सहभागी हुने अवसर प्रदान गर्छ र तिनीहरूको आत्मसम्मान बढाउँछ।

आ)  शिक्षण-सिकाइमा लचकता: समावेशी कक्षामा शिक्षण-सिकाइ प्रक्रियामा लचकता अपनाइन्छ, जहाँ विद्यार्थीहरूको फरक-फरक शैली र गति अनुसार विधिहरू परिवर्तन गरिन्छ। शिक्षकहरूले विभिन्न शिक्षण उपकरण, प्रविधि, र गतिविधिहरूको प्रयोग गरेर विद्यार्थीहरूको भिन्न आवश्यकतालाई सम्बोधन गर्छन्। यसले सबै विद्यार्थीहरूलाई सिकाइमा सक्रिय सहभागिता जनाउन मद्दत गर्छ।

इ)    बालमैत्री कक्षाकोठा: बालमैत्री कक्षाकोठा भनेको विद्यार्थीहरूलाई सुरक्षित, सहयोगी, र स्वागतयोग्य वातावरण प्रदान गर्ने ठाउँ हो। यसमा विद्यार्थीहरूको शारीरिक र मानसिक सुभारालाई प्राथमिकता दिइन्छ, जसले उनीहरूको सिकाइ प्रक्रिया सहज र रमाइलो बनाउँछ। यस्तो वातावरणले विद्यार्थीहरूलाई खुलस्त, सिर्जनशील, र आत्मविश्वासी बन्न प्रेरित गर्छ।

ई)      सरोकारवालाबीच सम्बन्ध: समावेशी कक्षाकोठामा शिक्षक, अभिभावक, र अन्य सरोकारवालाबीच बलियो र सहयोगी सम्बन्ध निर्माण गरिन्छ। यसले विद्यार्थीहरूको सिकाइ प्रक्रियालाई सुदृढ पार्न र तिनीहरूको विशेष आवश्यकतालाई सम्बोधन गर्न मद्दत गर्छ। सबै सरोकारवालाको सक्रिय सहभागिताले कक्षाकोठालाई थप समावेशी र प्रभावकारी बनाउँछ।

उ) शिक्षकको भूमिका: समावेशी कक्षामा शिक्षकले मार्गदर्शक, सहयोगी, र प्रोत्साहकको भूमिका निर्वाह गर्छन्। उनीहरूले प्रत्येक विद्यार्थीको भिन्न आवश्यकतालाई सम्बोधन गर्दै शिक्षण विधि अपनाउँछन् र तिनीहरूको प्रतिभा विकास गर्न प्रोत्साहन गर्छन्। शिक्षकको सकारात्मक दृष्टिकोण र सहयोगी व्यवहारले कक्षाकोठाको समावेशीता र सिकाइको प्रभावकारिता बढाउँछ।

 Click for Next Lesson: