Class 12 Instructional Pedagogy Unit 5: Questioning Method प्रश्नोत्तर विधि

 

 प्रश्नोत्तर विधि 

Questioning Method

Click for Video: https://www.youtube.com/watch?v=ND5Cxr2d7kE&t=3s

 

अ)     प्रश्नोत्तर विधि (Questioning Method): प्रश्नोत्तर विधि एक शिक्षण र प्रस्तुतिको विधि हो जसमा विद्यार्थी वा श्रोताले प्रस्तुतकर्तासँग सीधा प्रश्न सोध्न सक्छन् र प्रस्तुतकर्ता तिनीहरूको उत्तर दिन्छ। यस विधिले शिक्षण प्रक्रियामा संवाद र अन्तरक्रियाको अवसर प्रदान गर्दछ, जसले विद्यार्थीलाई विषयवस्तुलाई गहिरो रूपमा बुझ्न र स्पष्टता प्राप्त गर्न मद्दत गर्दछ। प्रश्नोत्तर विधि, विशेषगरी कक्षा कोठामा, ज्ञानको पुष्टि गर्न र विद्यार्थीको सक्रिय संलग्नता सुनिश्चित गर्न उपयोगी हुन्छ। यसका लाभहरूमा ज्ञानको व्यापकता, विद्यार्थीको सोचने क्षमता सुधार, र समस्याको समाधानमा योगदान समावेश छन्। यस विधिले प्रस्तुतीकरणलाई अधिक अन्तरक्रियात्मक र सहभागी बनाउँछ, जसले गर्दा विद्यार्थीलाई थप समर्पित र प्रेरित बनाउँछ।

Advantages of Questioning Method

प्रश्नोत्तर विधिका फाइदाहरू तल उल्लेखित छन्:

·      विषयवस्तुको स्पष्टता: विद्यार्थीहरूलाई संलग्न राख्न र विषयोपरि स्पष्टता प्राप्त गर्न मद्दत पुर्याउँछ। विद्यार्थीहरूको प्रश्नहरूको उत्तर दिँदा प्रस्तुतकर्ता सन्देशलाई स्पष्ट र सटीक बनाउन सक्छ।

·    सक्रिय संलग्नता: यो विधिले विद्यार्थीलाई कक्षामा सक्रिय रूपले संलग्न हुन प्रोत्साहित गर्छ। प्रश्न सोध्न र उत्तर दिनु विद्यार्थीलाई विषयवस्तुमा गहिरो समर्पण र चासो पैदा गर्दछ।

·   सर्वेक्षण र मूल्याङ्कन: प्रश्नोत्तर विधिले विद्यार्थीहरूको समझ र ज्ञानको स्तरलाई मूल्याङ्कन गर्न मद्दत गर्छ। यसबाट प्रस्तुतकर्ता वा शिक्षकले विद्यार्थीसँगको अन्तरक्रिया मार्फत कोसिस गर्न सक्ने क्षमता र ज्ञानको खाँचो पत्ता लगाउन सक्छ।

·    सीप र सोचने क्षमता विकास: प्रश्न सोध्ने र उत्तर दिने प्रक्रियाले विद्यार्थीहरूको आलोचनात्मक सोच र तर्क गर्ने क्षमता सुधार्न मद्दत गर्छ। यसले उनीहरूको समस्या समाधान गर्ने क्षमतामा पनि वृद्धि गर्न सक्छ।

·    विषयवस्तुको गहिरो समझ: प्रश्नोत्तर विधि विद्यार्थीलाइ विषयवस्तुको गहिरो समझ प्राप्त गर्न मद्दत गर्दछ, किनकि उनीहरूले विषयको विभिन्न पहलुहरूको बारेमा सोध्न र जान्न सक्छन्।

Disadvantages of Questioning Method

प्रश्नोत्तर विधिका कमजोरीहरू तलका रूपमा छन्:

·   समयको प्रबंधन: प्रश्नोत्तर सेशनले प्रस्तुतीकरणको समयलाई धेरै बढाउन सक्छ, जसले मुख्य विषयवस्तुमा ध्यान दिनमा कठिनाइ ल्याउन सक्छ। समयको व्यवस्थापन सही तरिकाले गर्न नसकेमा, महत्वपूर्ण विषयवस्तु कभर नगर्न सक्छ।

· सवालहरूको विचलन: विद्यार्थीहरूले प्रासंगिक प्रश्नहरू सोध्नको सट्टा अव्यावसायिक वा असम्बन्धित प्रश्नहरू सोध्न सक्छन्, जसले प्रस्तुतीकरणको मुख्य उद्देश्यबाट विचलन गर्न सक्छ।

·     अन्यायपूर्ण दबाब: प्रश्नोत्तर सेशनमा, प्रस्तुतीकरणकर्तालाई सिधा उत्तर दिनको लागि दबाब महसुस हुन सक्छ, जसले उत्तरको गुणस्तरमा प्रभाव पार्न सक्छ।

·    विवाद र असहमति: प्रश्नोत्तर सेशनमा विवाद वा असहमति उत्पन्न हुन सक्छ, जसले तनावपूर्ण स्थिति सिर्जना गर्न सक्छ र विषयको अन्य भागमा ध्यान दिनमा बाधा पुर्याउन सक्छ।

·    विषयवस्तुको गहिराइमा कमी: यदि विद्यार्थीहरूको प्रश्न सतही छन् भने, यो विधिले विषयवस्तुको गहिराइमा जान्नको अवसर प्रदान नगर्न सक्छ। यसले बृहत् र गहिरो अध्ययनको कमी ल्याउन सक्छ।

प्रश्नोत्तर विधिलाई प्रभावकारी बनाउनका लागि तलका उपायहरू अपनाउन सकिन्छ:

·     पेशागत तयारी: प्रस्तुतकर्ताले प्रश्नोत्तर सेशनको लागि राम्रो तयारी गर्नुपर्छ। सम्भावित प्रश्नहरूको सूची तयार गर्नुहोस् र तिनीहरूको स्पष्ट र सटीक उत्तर तयार गर्नुहोस्।

·  समय व्यवस्थापन: प्रश्नोत्तर सेशनको समय सीमा तय गर्नुहोस्। मुख्य प्रस्तुतीकरणको समयमा बाधा नपुर्याउने गरी प्रश्नोत्तरको समयलाई सीमित राख्नको लागि समय र संयम राख्नु महत्त्वपूर्ण छ।

·      सपष्टता र संक्षिप्तता: प्रश्नहरूको उत्तर दिनुहोस् भने, उत्तरलाई स्पष्ट र संक्षिप्त राख्नुहोस्। अनावश्यक विवरणमा जान्नबाट बच्नहोस् र प्रमुख बुँदामा ध्यान दिनुहोस्।

·   प्रश्नको पुनरावृत्ति: प्रश्न स्पष्ट छैन भने, यसलाई पुनरावृत्ति गर्नुहोस् ताकि सबैलाई बुझ्नमा मद्दत होस्। यसले गर्दा सही र प्रभावकारी उत्तर दिन सजिलो हुन्छ।

·     सक्रिय सुनुवाइ: विद्यार्थीको प्रश्नलाई ध्यानपूर्वक सुन्नुहोस् र त्यसका आधारमा उत्तर दिनुहोस्। यसले उत्तरको सान्दर्भिकता र सटीकता बढाउँछ।

सकारात्मक प्रतिक्रिया: प्रश्न सोध्ने विद्यार्थीलाई प्रोत्साहन दिनुहोस् र सकारात्मक प्रतिक्रिया दिनुहोस्। यसले विद्यार्थीलाई सक्रिय र संलग्न राख्न मद्दत पुर्याउँछ।

***

 Click for Next Lesson: https://limbuchandrabahadur.blogspot.com/2025/07/class-12-instructional-pedagogy-unit-5_29.html