Class 12 Instructional Pedagogy Unit 5: Student-initiated Methods: Experiment Method विद्यार्थी केन्द्रित विधिहरु: प्रयोग विधि

 

 विद्यार्थी केन्द्रित विधिहरु 

Student-initiated Methods

 Click for Video: https://www.youtube.com/watch?v=1RqpS7lAPrY

क)  विद्यार्थी केन्द्रित विधिहरु (Student-initiated Methods)

विद्यार्थी केन्द्रित विधिहरू शिक्षामा एक सक्रिय र सहभागी दृष्टिकोण प्रस्तुत गर्छन् जसमा विद्यार्थीहरूको चासो, आवश्यकताहरू, र सीपहरूको आधारमा शिक्षण प्रक्रिया डिजाइन गरिएको हुन्छ। यी विधिहरूले शिक्षकको पारंपरिक शिक्षण भूमिकालाई बदल्दै विद्यार्थीलाई सक्रिय सहभागी र निर्णयकर्ता बनाउँछन्। यस अन्तर्गत विद्यार्थीहरूलाई समस्याको समाधान गर्न, सोच्ने क्षमता बढाउन, र सृजनात्मक विचारमाथि काम गर्न प्रेरित गरिन्छ। समूह कार्य, प्रोजेक्ट आधारित शिक्षण, र केस स्टडीहरू जस्ता विधिहरू विद्यार्थीसँग मिलेर वास्तविक संसारका चुनौतीहरूको समाधान खोज्नमा मद्दत गर्छन्।

विद्यार्थी केन्द्रित विधिहरूले विद्यार्थीहरूको आत्म-समर्पण र आत्म-प्रेरणा बढाउँछन्, र उनीहरूको समग्र शिक्षा अनुभवलाई समृद्ध बनाउँछन्। यसरी, विद्यार्थी केन्द्रित विधिहरू शिक्षणलाई बढी प्रभावकारी र प्रासंगिक बनाउँछन्, जसले विद्यार्थीहरूको व्यक्तिगत र शैक्षिक विकासलाई प्राथमिकता दिन्छ। बिध्यार्थी केन्द्रित विधिहरु निम्न रहेका छन्:

प्रयोगात्मक विधि (प्रयोग विधि) 

Experiment Method

प्रयोगात्मक विधि विद्यार्थी केन्द्रित शिक्षण विधि हो जसमा विद्यार्थीहरूलाई प्रयोगात्मक कार्यद्वारा पाठ सिकाइन्छ। यस विधिले तर्क, परीक्षण, र अनुसन्धानमा जोड दिन्छ। शिक्षकले मार्गदर्शन गर्ने भूमिका निभाउँछन्, तर विद्यार्थीहरू स्वयम् सिकाइ प्रक्रियाको सक्रिय भागीदार हुन्छन्। यो विधि विशेषगरी विज्ञान र प्राविधिक विषयको शिक्षणका लागि प्रभावकारी मानिन्छ। प्रयोग विधिले विद्यार्थीहरूको सृजनशीलता, समस्या समाधान क्षमता, र व्यावहारिक ज्ञानलाई प्रोत्साहित गर्छ।

 

प्रयोग विधिका योजना, तयारी र प्रक्रियाहरु 

Plan, Preparation and Processes of Experiment Method  

ü विषयवस्तुको छनोट: विषयवस्तु पाठ योजनासँग मेल खाने र विद्यार्थीहरूको तहअनुसार उपयुक्त हुनुपर्छ। यसले प्रयोगको उद्देश्य स्पष्ट पार्न मद्दत गर्दछ। छनोट गरिएका विषयले विद्यार्थीको रुचि र व्यवहारिक ज्ञान बढाउनु पर्छ।

ü सामग्रीको व्यवस्थापन: प्रयोगका लागि आवश्यक सामग्रीहरू पहिचान र संकलन गरिन्छ। सामग्री समयमै उपलब्ध गराई व्यवस्थित रूपमा प्रयोगशालामा राखिन्छ। यसको व्यवस्थापनले प्रयोग प्रक्रियालाई सरल र प्रभावकारी बनाउँछ।

ü सामग्रीको पूर्वपरीक्षण: प्रयोग अघि सामग्रीहरू ठीक काम गर्छन् कि भनेर परीक्षण गरिन्छ। यसले प्रयोगका क्रममा समस्याहरू हुन नदिन सुनिश्चित गर्छ। प्रयोगको विश्वसनीयता र सफलता सुनिश्चित गर्न यो महत्वपूर्ण छ।

ü योजना: प्रयोगलाई व्यवस्थित र समयमै सम्पन्न गर्न विस्तृत योजना बनाइन्छ। यसमा प्रयोगका चरणहरू र जिम्मेवारीहरूको व्यवस्था हुन्छ। स्पष्ट योजना प्रयोगको प्रभावकारिताका लागि आवश्यक छ।

ü  पूर्वअभ्यास: शिक्षकले प्रयोग प्रक्रिया एकपटक अभ्यास गरेर देखाउँछन्। यसले विद्यार्थीलाई प्रक्रिया बुझ्न र त्रुटिहरू सच्याउन सहयोग पुर्‍याउँछ। पूर्वअभ्यासले विद्यार्थीहरूको आत्मविश्वास बढाउँछ।

ü परिचय: प्रयोग अघि विद्यार्थीहरूलाई उद्देश्य र महत्वको जानकारी दिनुपर्छ। परिचयले प्रयोगको सन्दर्भ र अपेक्षित परिणाम स्पष्ट पार्छ। यसले विद्यार्थीहरूलाई प्रयोगमा सहभागी हुन उत्प्रेरित गर्छ।

ü प्रयोग: प्रयोग योजना अनुसार विद्यार्थीहरूले चरणबद्ध रूपमा प्रक्रिया पूरा गर्छन्। यस क्रममा शिक्षकले निरीक्षण र आवश्यक निर्देशन दिन्छन्। प्रयोगले व्यावहारिक ज्ञानलाई बलियो बनाउँछ।

ü परिणामको अभिलेख: प्रयोगबाट प्राप्त तथ्यहरू र डेटा व्यवस्थित रूपमा नोट गरिन्छ। सही अभिलेखले परिणामको विश्लेषण र निष्कर्षलाई समर्थन गर्दछ। यसले भविष्यका प्रयोगहरूलाई मार्गदर्शन दिन सक्छ।

ü निष्कर्ष: प्रयोगबाट प्राप्त डेटा र अवलोकनको आधारमा निष्कर्ष निकालिन्छ। यसले विद्यार्थीलाई पाठको सिद्धान्त र यसको प्रयोगात्मक पक्ष बुझ्न सहयोग गर्दछ। निष्कर्षले प्रयोगको सार्थकता मूल्याङ्कन गर्न मद्दत गर्दछ।

***

Click for Next Lesson: https://limbuchandrabahadur.blogspot.com/2025/07/class-12-instructional-pedagogy-unit-5_88.html