Class 12 Unit 1: Evaluation मुल्यांकन Instructional Pedagogy

 

मुल्यांकन

Evaluation

 Click for Video: https://www.youtube.com/watch?v=_nUw9uHV9JM

मुल्यांकनको अर्थ Meaning of Evaluation

मुल्यांकन भनेको विद्यार्थीहरूको प्रगति र उपलब्धिको मापन गर्ने प्रक्रिया हो। यसले शिक्षणको कमीकमजोरी पत्ता लगाउन र सुधार गर्न सहयोग पुर्‍याउँछ। मुल्यांकनले राखिएको उद्देश्यलाई लेखाजोखा गर्छ र कक्षाकोठामा भएको शिक्षणको प्रभावकारितालाई मूल्याङ्कन गर्छ। यसले शैक्षिक उपलब्धिहरूलाई समेत हेर्छ, जसले गर्दा शिक्षकले विद्यार्थीको प्रगति अनुसार शिक्षण विधिमा सुधार गर्न सक्छन्।

मुल्यांकन भनेको विद्यार्थीहरूको आन्तरिक तथा बाह्य पक्षको प्रगति मापन गर्ने प्रक्रिया हो। यसले विद्यार्थीको ज्ञान, सीप, र दृष्टिकोणमा आएको परिवर्तनलाई मूल्याङ्कन गर्छ। मुल्यांकनले प्रगति अनुरूप प्रतिक्रिया (पृष्टपोषण) प्रदान गर्दछ, जसले विद्यार्थीलाई सुधार गर्न आवश्यक क्षेत्रहरू पहिचान गर्न र आफ्नो सिकाइलाई अझ प्रभावकारी बनाउनुमा मद्दत पुर्‍याउँछ। साथै, मुल्यांकनले पठनको प्रभावकारिता र उपयुक्ततालाई पनि मापन गर्छ, जसले शिक्षण विधिको परिस्कृतिमा योगदान पुर्‍याउँछ। पढाइको परिणात्मक (quantitative) र गुणात्मक (qualitative) परिवर्तन दुवैलाई समेटेर मुल्यांकनले विद्यार्थीको समग्र शैक्षिक विकासलाई प्रोत्साहन गर्छ। उदाहरणका लागि, परीक्षाहरू, प्रोजेक्टहरू, र कक्षा छलफलहरूले विद्यार्थीको बौद्धिक र व्यवहारिक प्रगतिलाई मापन गर्दै, शिक्षण-सीखाइ प्रक्रियाको सुधारमा सहकार्य गर्छन्।

मुल्यांकन शिक्षण र सिकाइ प्रक्रियाको एक महत्त्वपूर्ण अंश हो, जसले विद्यार्थीहरूको प्रगति, ज्ञान, सीप, र दृष्टिकोणको मापन गर्दछ। यहाँ केही परिभाषाहरू छन् जसले मुल्यांकनको परिभाषा र उद्देश्यलाई स्पष्ट पार्छन्:

अ)       "मुल्यांकन भनेको शिक्षणको परिणामको मापन गर्ने प्रक्रिया हो, जसले शिक्षण विधिको प्रभावकारिता र विद्यार्थीको प्रगतिको मूल्याङ्कन गर्दछ।" - राल्फ टायलर

आ)    "मुल्यांकन भनेको शैक्षिक लक्ष्यहरू प्राप्त भए कि भएनन् भन्ने कुरा निर्धारण गर्ने प्रणाली हो, जसले शिक्षण-सीखाइ प्रक्रियालाई सुधार्न मद्दत गर्छ।" - बी.एस. ब्लूम

इ)         "मुल्यांकन भनेको विभिन्न क्रियाकलाप र प्रक्रियाहरूको प्रभावकारिता मापन गर्ने एक व्यवस्थित प्रक्रिया हो, जसले प्राप्त नतिजाहरूको गुणस्तरको परीक्षण गर्दछ।" - पीटर स्क्रिबेन

यी परिभाषाहरूले मुल्यांकनको प्रमुख उद्देश्यलाई स्पष्ट पार्छन्, जसमा विद्यार्थीहरूको प्रगतिको मापन, शिक्षण विधिको प्रभावकारिता निर्धारण, र शिक्षण-सीखाइ प्रक्रियाको निरन्तर सुधार समावेश छन्।

मुल्यांकनको कार्यहरु Functions of Evaluation

मूल्यांकनको कार्य विद्यार्थीको सबल र कम्जोर पक्षको निदान गरी, सुधारात्मक उपचारका क्षेत्रहरू पहिचान गर्ने, पाठ्यक्रम सुधारको लागि आधार प्रदान गर्ने, शिक्षण सिकाइ सुधार गर्ने, शिक्षकको दक्षताको पहिचान गर्ने, विद्यार्थीलाई सिकाइको लागि परामर्श प्रदान गर्ने, र सिकाइप्रति विद्यार्थीलाई प्रेरित गर्ने उद्देश्य राख्छ।

क)       विद्यार्थीको सबल र कम्जोर पक्षको निदान

ख)       सुधारात्मक उपचारका क्षेत्रहरूको पहिचान

ग)        पाठ्यक्रम सुधारको लागि आधार प्रदान

घ)        शिक्षण सिकाइ सुधार

ङ)         शिक्षकको दक्षताको पहिचान

च)        विद्यार्थीलाई सिकाइको लागि परामर्श प्रदान

छ)       विद्यार्थीलाई सिकाइप्रति प्रेरित गर्ने

***  

Click for Next Lesson: https://limbuchandrabahadur.blogspot.com/2025/07/class-12-instrcutional-padagogy-unit-1.html